Молитва и переживание (15)

Для христианской антропологии душепопечение не только тема, но и подход, угол зрения, парадигма мысли. Одно дело – оценить с позиций православной антропологии, например, грех пьянства, и совсем другое – рождающиеся сейчас церковные формы и методы помощи в преодоления этого греха. Одно дело – антропологическое осмысление, например, таинства брака, и совсем другое – антропологическое же осмысление опыта пастырского душепопечения и духовного окормления сложных, конфликтных, так называемых дисфункциональных семей. Сама многосложная, драматическая практика христианского душепопечения, должна быть понята не только как нечто прикладное, лишь реализующее в практике церковной жизни богословское учение, но как продуктивный метод христианского антропологического познания, относящийся, по формулировке С.С.Хоружего (К феноменологии аскезы. М.: Изд-во гуманитарной литературы, 1998), к “участному органону”. Плодом этого метода может быть построение не абстрактно-академической концепции, а “участной православной антропологии”. (Окончание)

В такой антропологии душепопечение нисколько не отделяется от тайносовершения, от богослужебной жизни. Напротив, в ней в полной мере раскроется антропологическое и душепопечительное измерение церковных таинств. Например, для того, кто хочет понять психологию переживания горя и научиться утешать горюющего, открыт такой глубочайший источник опыта как чин отпевания усопшего.
Анализируя антропологический смысл этого чинопоследования, о. Павел Флоренский (Из богословского наследия. - Богословские труды. Сб. XYII. – М.,1977, с.136-138) сформулировал общую идею отношений между чувством и культом, которую можно считать программной для построения пастырской, педагогической и психотерапевтической практики душепопечения:
“Назначение культа – именно претворять естественное рыдание, естественный крик…, естественный плач и сожаление в священную песнь, в священное слово, в священный жест. Не запрещать естественные движения, не стеснять их, не урезывать богатство внутренней жизни, а напротив – утверждать это богатство в его полноте, закреплять, взращать. Случайное возводится культом в должное, субъективное просветляется в объективное. Культ претворяет естественную данность в идеальное.
Можно было бы постараться подавить аффект. Но …, – продолжает он, – вступить в борьбу с аффектами значит одно из двух: если она неуспешна – отравить человечество “загнанными внутрь страстями”, если же удачна – оскопить и умертвить человечество, лишив жизненности, силы и наконец – и жизни самой.
Культ действует иначе; он утверждает всю человеческую природу, со всеми аффектами; он доводит каждый аффект до его наибольшего возможного размаха, – открывая ему беспредельный простор выхода; он приводит его к благодетельному кризису, очищая и целя тем душевные раны. Он не только позволяет выйти аффекту всецело, но и требует наибольшего его напряжения, вытягивает его, обостряет, как бы подсказывает, подстрекает на аффект. И, давая ему полное признание, утверждая аффект в правде его, культ преображает его. ... Гнев ли, ярость ли, скука ли... – все берет на себя культ и все преобразует и до конца удовлетворяет: – до дна в культе испиваем мы самую эссенцию своего волнения, всецело насыщаемся, без малейшего оставшегося неудовлетворенного желания, – ибо культ дает всегда более, чем мы просим, и даже больше, чем мы можем хотеть...”
http://hpsy.ru/public/x3126.htm

Modlitwa i przeżywanie (14)

6. Wpływ modlitwy na przeżywanie.

Jest to ostatnie z zadanych na początku pytań: Czym charakteryzuje się wpływ modlitwy na przeżywanie?

Wpływy modlitwy są wielorakie, ale ich istotę można ująć w kategorii sublimacji.
Nie mamy tutaj na myśli sublimacji w rozumieniu Freuda, tzn. procesu wyrażenia zakazanego przez cenzurę impulsu w akceptowanych kulturowo, społecznie formach. Przy takim zrozumieniu sublimacja jest jedynie sposobem wyrafinowanego oszukiwania i samooszukiwania się, kiedy to, co jest niskie, nielegalne, jednak przemyca się do legalnej przestrzeni społecznej pod osłoną wystawnego stroju, szminki, makijażu i perfum. Sublimacja w ścisłym znaczeniu jest oddzieleniem tego, co wyższe, od tego, co niższe i podniesieniem niższego do wyższego (Por. Вышеславцев, Этика преображенного эроса. М.: Республика, 1994).

Modlitwa właśnie wykonuje taką pracę sublimacji przeżywania, ona oddziela wewnątrz niego to, co prawdziwe, od tego, co fałszywe, to, co niskie, od tego, co wysokie, a następnie, zachowując te różnice, umieszcza duszę w promieniach łaski, w nadziei na to, że ani jedna cząsteczka istnienia, ani jeden zalążek sensu, ani jedno poruszenie duszy (choćby faryzeuszom i uczonym w piśmie wydawało się nieczystym lub występnym) – nie będą zapomniane, odrzucone, obcięte, ale przez łaskę staną się sobą, urzeczywistnią pierwotny zamysł, przyobleką się w doskonałość.
Sublimacja przeżywania nie jest wyrafinowanym przemycaniem tego, co niskie, lecz stwarzaniem warunków do dopatrywania się w nim prawdy, tego, co wysokie, oraz jest stopniowym przeobrażeniem przeżywania.
http://wiara.daiguo.com/doc/Modlitwa_i_przezywanie_pl.pdf

Молитва и переживание (14)

6. Влияние молитвы на переживание

Последний из заданных выше вопросов – каково влияние молитвы на переживание?

Эти влияния разнообразны, но суть их можно выразить категорией сублимации. Сублимацию здесь мы понимаем не во фрейдовском значении термина, не как процесс выражения запрещенного цензурой импульса в культурно, социально и сознательно приемлемых формах. При таком понимании сублимация есть лишь способ изощренного обмана и самообмана, когда низшее, нелегальное все же протаскивается в легальное социальное пространство под прикрытием пышных облачений, помады, грима и духов. Сублимация в точном значении термина есть возгонка, т.е. отделение высшего от низшего и возведение низшего к высшему (см. Вышеславцев, Этика преображенного эроса. М.: Республика, 1994).

Молитва как раз и совершает эту работу сублимации переживания, отделяя внутри истинное от ложного, высшее от низшего, и, удерживая это различение, подставляет душу под лучи благодати, надеясь на то, что ни одна клеточка бытия, ни один росток смысла, ни одно движение души, каким бы грязным или неправедным они ни казались фарисею и законнику, не будут оставлены, отброшены, усечены, но будут выращены силою благодати в самих себя, осуществят изначальный замысел о себе, воплотятся в совершенстве. Сублимация переживания – не изощренная контрабанда низшего, а создание условий для усмотрения в нем истины, правды, высшего и постепенного преображения его.
http://hpsy.ru/public/x3126.htm

Modlitwa i przeżywanie (13)

5. Rodzaje połączeń przeżywania z modlitwą.(zakończenie)

„Organizm”

Ostatni rodzaj relacji między modlitwą a przeżywaniem można umownie nazwać „Organizmem”. Przeżywanie może przekształcić się w modlitwę i organicznie być związanym z nią; w takim duchowo - psychicznym organizmie zachodzi przetapianie, przemiana psychicznego w duchowe, (…) z rozjaśnieniem samej tkanki życia psychicznego lub choćby niektórych jego obszarów.

Modlitwa staje się dla przeżywania narzędziem, które przekształca formę i układ procesu przeżywania od wewnątrz. Przeżywanie dzięki temu staje się procesem „uprawnym”, to znaczy procesem, uprawianym i pielęgnowanym przez modlitwę. Całe doświadczenie modlitwy zawarte w kulcie religijnym wchodzi w tkankę życia psychicznego i odkrywa w nim samym, a nie wnosi z zewnątrz, tajemnicę Królestwa („Królestwo Boże w was jest.” Łk 17, 21) Ale nie tylko połączenie spontanicznego, naturalnego a „uprawnego” dokonuje się w takim organizmie przeżywania-modlitwy, w nim jednoczą się także osobiste, indywidualne i wspólne, wspólnotowe. Przeżywanie w modlitwie przestaje być prywatną „samotną” sprawą, ono staje się aktem wspólnotowym, który ma znaczenie tak lokalne, subiektywne, jak i ostateczne – kosmiczne ( por Выгодский Л.[4]Właśnie w ten sposób (Выгодский) było napisane nazwisko tej publikacji, 1916). (cdn)

http://wiara.daiguo.com/doc/Modlitwa_i_przezywanie_pl.pdf

Молитва и переживание (13)

5. Типы соединения переживания и молитвы (окончание)

“Организм”.

Последний тип отношений между молитвой и переживанием условно можно назвать “организм”. Переживание может перерасти в молитву и органически соединиться с нею; в таком духовно-душевном организме происходит переплавление, преобразование душевного в духовное, причем без ухода в спиритуальность, с просветлением самой ткани душевной жизни или хотя бы отдельных ее клеточек.

Переживание опосредствуется молитвой, и, как всякое средство, молитва преобразует форму и строй процесса переживания изнутри. Переживание при этом становится “культурным” процессом, т.е. процессом, возделываемым и выращиваемым молитвой. Весь культом накопленный опыт молитвы входит в материю душевной жизни и открывает в ней самой, а не привносит извне, таинство Царства (“Царствие Божие внутрь вас есть” [Лк. 17, 21]). Но не только соединение спонтанно-природного и “культурного” осуществляется в таком организме переживания-молитвы, но и соединение личного, индивидуального и общего, соборного. Переживание в молитве перестает быть моим частным, одиноким делом, оно становится актом соборным, имеющим не только локально-субъективное, но в пределе и космическое значение (см. Выгодский Л. [4]Именно так (Выгодский) писалась фамилия автора в той публикации, 1916). (Продолжение следует)
http://hpsy.ru/public/x3126.htm

Modlitwa i przeżywanie (12)

5. Rodzaje połączeń przeżywania z modlitwą.(cd)
„Konflikt”

Modlitwa, która rodzi się w trakcie przeżywania, może zacząć z nim się zmagać. W takim zmaganiu się przeżywanie i modlitwa będą walczyć ze sobą o prawo do określenia stanu duszy. Oni będą spierać się o to, jak zrozumieć sens sytuacji, jakie nadać jej imię, otworzyć czy zamknąć duszę przed innymi, w czym pokładać nadzieję, czego pragnąć, itp. Mimo dramatu takich relacji i ich niebezpieczeństwa, a być może, poprzez ten dramatyzm, w takim połączeniu przeżywania i modlitwy, kryje się wiele duchowych możliwości, są szanse, aby naprawdę żywe, szczere ludzkie uczucie, nie tracąc nic z energii psychiki, przemieniło się, przetopiło się wewnętrznie w dążenie duchowe, podobnie jak zawzięty prześladowca Szaweł przemienił się w żarliwego apostoła.

Należy mieć świadomość, że znacznie bardziej niebezpiecznym w tym sensie jest taki konflikt miedzy przeżywaniem a modlitwą, który przypomina niekończącą się kłótnię, gdy one odwróciły się od siebie, między nimi zapanowało ciężkie milczenie i w tej atmosferze tak przeżywanie, jak i modlitwa zastygły i skamieniały. W takim przypadku należy spróbować rozmrozić sytuację nawet kosztem jej zaostrzenia.

Kilka lat temu do mojego gabinetu psychoterapii wszedł człowiek, u którego w miejscu nosa był przymocowany kawałeczek plastyku. Kiedyś ten mężczyzna zakochał się bez wzajemności. Przyczynę tego upatrzył w swoim wyglądzie, poddał się operacji plastycznej. Zabieg był nieudany, musiał być powtórzony, a potem jeszcze raz i jeszcze. On wydał wszystkie swoje oszczędności, a pod koniec został zupełnie bez nosa, bez ukochanej, bez pieniędzy, bez pracy i bez przyjaciół. Jedyną relacją ze światem był kontakt z siostrą, która, nawiasem mówiąc, ledwie z nim wytrzymywała. Siostra wymusiła na nim tę wizytę do psychoterapeuty, on nie miał własnej w tym potrzeby. Nie był to nawet brak zapotrzebowania, lecz świadomy protest przeciwko wszelkich prób pomocy i wsparcia.

– Dlaczego tyle nieszczęść spadło na moją głowę? – zaczął wyzywająco.
– Tylko niech pan nie próbuje mnie pocieszać – skrzywił się on na moje westchnienie.
– Przeczytałem wiele książek religijnych, kilka razy przeczytałem całą Biblię. Mówi się, że Bóg nie daje cierpień większych, niż człowiek może znieść. Ale mi dał! Więc Go nie ma. A jeśli nawet On istnieje, to nie jest miłosierny. On daje próby ponad siły. Nie jestem bohaterem, ani apostołem, ani świętym. Ja jestem słabym i chorym człowiekiem. Za co tyle nieszczęść wali się na mnie jedno po drugim? Jest to bezlitosne i niesprawiedliwe.

On zamilkł. Nie wiedziałem, co mam robić. W tym momencie zrozumiałem, jak mogli się czuć przyjaciele Hioba. Psychoterapeuta często ma do czynienia z beznadziejnością, z impasem – z racji zawodu. Ale zwykle człowiek przychodząc do niego jest gotów otrzymać pomoc, coś zmienić, choć często i bez przekonania, że jest to możliwe. A ten mój pacjent trwał w postawie wojującej beznadziejności. On nie przyszedł po pomoc. On przyszedł, aby zwyciężać. Przyszedł bronić swojej godności, po raz kolejny udowadniając, że nie narodził się jeszcze człowiek, który mógłby go pocieszyć. Tymczasem on milczał i czekał na odpowiedź.

Nie miałem odpowiedzi. Więcej, wyraźnie poczułem, że każda odpowiedź będzie kłamstwem [[3] Lub ruchem w pozycji skazanej na niepowodzenie, po którym on zatryumfuje, że jeszcze raz dał mata w swojej chorobliwej grze, w której był niezwyciężonym arcymistrzem.]. Ale dlaczego? I w tym momencie zrozumiałem: jego uczucia, jego skarga, jego protest były skierowane wcale nie do mnie jako psychoterapeuty. On przyniósł tutaj swoje wyzwanie Bogu. Do Niego były skierowane te uczucia, ale dusza w swoim cierpieniu odwróciła się od Niego jak od źródła krzywdy. Wiec nie wolno mi odpowiadać w moim imieniu, nie wolno stawać między nim a Bogiem. Należało odejść na bok i spróbować „przestawić wskazówkę” tak, aby jego bolesne przeżywanie mogło wrócić do swojego prawdziwego odbiorcy i prawdziwego gatunku – modlitewnego wołania do Boga.

Powiedziałem:
– Zrozumiałem, że twoim udziałem stało się o wiele więcej cierpień i nieszczęść, niż to można znieść. Jest to nie do wytrzymania. Ale jeśli ktoś zaczyna ci współczuć, to tylko bardziej irytuje ciebie. Zacząłeś szukać odpowiedzi w Piśmie św. i nie znalazłeś. Teraz ty jakby stoisz przed Bogiem i rzucasz Mu wyzwanie: „Dałeś mi próbę ponad siły. Jest to niemiłosierne. Dlatego mam w duszy wątpliwości, czy istniejesz. Moja wiara się zachwiała. Nie jestem bohaterem, przecież widzisz, nie jestem. Brak mi sił.” Mam wrażenie, że tak mówisz do niego.
– Tak, – powiedział Nikołaj. –W jego głosie nie było już wojowniczości. Jakby on nie miał już więcej nic do udowodnienia. – Tak. Ale On milczy. A życie mija. Boję się.

Te słowa były skierowane już do mnie. W nich poczułem ten sam ból, to samo osamotnienie, to samo odrzucenie, ale pojawiło się i coś nowego – zezwolenie na współczucie. Zanim on usłyszał z cudzych ust własną modlitwę, on nie uważał ją za taką, a jego cierpienie skamieniało w postawie wojownika, nie pozwalając ani człowiekowi, ani Bogu przybliżyć się do niego. Teraz, wydało mi się, że ono zaczęło łagodnieć. Pomyślałem: „Błogosławieni, którzy płaczą”, – ale nie ośmieliłem się powiedzieć tego na głos. (cdn)
http://wiara.daiguo.com/doc/Modlitwa_i_przezywanie_pl.pdf

Молитва и переживание (12)

5. Типы соединения переживания и молитвы (продолжение)
“Конфликт”.

Зародившаяся в ходе переживания молитва может вступить с переживанием в напряженное противоборство, в котором молитва и переживание будут бороться друг с другом за право определять весь душевный процесс. Они будут спорить о том, как понять смысл ситуации, каким именем ее назвать, открыть или закрыть душу перед другими, на что уповать, чего желать и т.д. Несмотря на драматизм таких отношений и их опасность, а может быть, и благодаря этому драматизму, в таком соединении переживания и молитвы много плодотворных духовных возможностей, возможностей того, что действительно живое, искреннее человеческое чувство, не расплескав ни капли душевной энергии, преобразится, внутренне переплавится в духовное движение, подобно тому, как яростный гонитель Савл преобразился в пламенного апостола.

Гораздо опаснее в этом смысле такой конфликт между переживанием и молитвой, который напоминает затяжную ссору, когда они отвернулись друг от друга, между ними воцарилось тягостное напряженное молчание, в атмосфере которого и переживание, и молитва застыли и окаменели. Тогда нужно попытаться разморозить ситуацию, пусть даже ценой ее обострения.

Несколько лет назад в мой психотерапевтический кабинет вошел человек, у которого вместо носа был прикреплен кусочек пластмассы. Когда-то он был влюблен, любовь оказалась неразделенной, он связал это со своей внешностью, сделал пластическую операцию, операция прошла неудачно, ее пришлось повторить, потом еще и еще раз, он издержал все свои средства и, в результате, остался вовсе без носа, без возлюбленной, без денег, без работы и без друзей. Единственной не оборвавшейся связью с миром была сестра, которая, впрочем, уже едва сносила его. По ее настоянию он и пришел, никакого собственного запроса на психотерапию у него не было. Это было даже не отсутствие запроса, а заготовленный протест против всяких попыток помочь и поддержать.

– Почему на меня обрушилось столько несчастий? – начал он с вызовом. – Только не пытайтесь меня успокаивать, – поморщившись, перебил он мой вздох. – Я прочитал множество духовных книг, несколько раз перечитал всю Библию. Говорят, Бог не дает испытаний больших, чем человек может вынести. Но мне – дал! Значит, Его нет. А если и есть, Он не милосерден. Он дает испытания выше сил. Я не герой, не апостол, не святой. Я слабый и больной человек. За что на меня сыплется одна беда за другой? Это безжалостно и несправедливо.

Он замолчал. Я не знал, что мне делать. В тот момент я понял, как чувствовали себя друзья Иова. С безысходностью и жизненными тупиками психотерапевту приходится сталкиваться часто – такова профессия. Но обычно человек приходит с готовностью получить помощь, что-то изменить, хотя часто и без веры в то, что это возможно. Мой же пациент занимал позицию воинствующей безутешности. Он пришел не за помощью, он пришел побеждать. Пришел отстаивать свое человеческое достоинство тем, чтобы в очередной раз доказать, что не родился еще человек, который смог бы его утешить. Между тем, он молчал и ждал ответа.

Ответа у меня не было. Более того, я ясно почувствовал, что любой мой ответ будет ложью [[3] Либо ходом в заранее обреченной позиции, после которого он восторжествует, что еще раз поставил мат в своей болезненной игре, где был непревзойденным гроссмейстером]. Но почему? И тут я понял. Его чувства, его жалоба, его протест были внутренне адресованы вовсе не мне как психотерапевту. Он принес сюда свой вызов Богу. К Нему были обращены эти чувства, но от Него же, как источника обиды, в страдании отвернулась душа. Если так, то мне никак нельзя было отвечать от себя, нельзя становиться между ним и Богом. Нужно было отойти в тень и попытаться просто “перевести стрелку” так, чтобы его болезненное переживание могло вернуться к своему реальному адресату и реальному жанру – молитвенному воплю к Богу. Я сказал:

– Я понял, что бед и мучений на вашу долю выпало больше, чем можно выдержать. Это нестерпимо. Но если кто-то принимается вас жалеть, вас это только злит. Вы стали искать ответ в Писании и не нашли. Теперь вы будто бы стоите перед Богом и бросаете ему вызов: “Ты дал мне испытания выше сил. Это немилосердно. От этого у меня в душе сомнение, что Ты есть. Вера моя поколебалась. Я не герой, Ты же видишь, я не герой. У меня больше нет сил”. Вот что, мне показалось, вы ему говорите.

– Да, – сказал Николай. – И воинственности больше не было в его голосе. Как будто бы ему ничего не надо было больше доказывать. – Да. А Он молчит. А жизнь проходит. Мне страшно.

Эти слова были уже обращены ко мне. В них была та же боль, то же одиночество и та же оставленность, но было и что-то новое – разрешение на сопереживание. До того, как он услышал из чужих уст свою собственную молитву, он не считал ее молитвой, и его страдание окаменело в воинственной позе, не позволяя подойти к себе ни человеку, ни Богу. Теперь, кажется, оно стало оттаивать. Я думал “блаженны плачущие”, но не решился сказать это вслух. (Продолжение следует)
http://hpsy.ru/public/x3126.htm

Modlitwa i przeżywanie (11)

5. Rodzaje połączeń przeżywania z modlitwą.(cd)
„Paralela”

Po uwagach staruchy połączenie modlitwy i przeżywania zyskuje taką postać, którą można określić jako „Paralelę”. Jedna sprawa – twoje przyziemne, pospolite, grzeszne życie i związane z nim przeżycia, coś zupełnie innego – modlitwa święta. Powinna ona być oczyszczona od tych wszystkich pospolitych, życiowych szczegółów, od wszystkiego psychicznego, ziemskiego i przez to brudnego. Temu podejściu do modlitwy nie można odmówić pobożnych chęci, pewnej pokory i ascezy. Ale taka modlitwa, jak kapłan w przypowieści o dobrym Samarytaninie, postara się ominąć życie poranione, niepoukładane, ponieważ będzie bała się pobrudzić, skalać się. Taka modlitwa w swojej faryzejskiej czystości bez przerwy zdradza życie, porzuca, pozostawia na pastwę losu.

Nie możemy jednak całkowicie potępić takiej modlitwy, ponieważ ona ma w sobie pragnienie Boga, oraz, choć duchowo skrzywiony, ale poryw do czystości, sprawiedliwości. Czasem taka modlitwa może przynieść owoc. Jednak ostatecznie kryje się w niej wielkie niebezpieczeństwo: ona uspokaja sumienie pobożnością, ale pozostawia przeżywanie bezradnym i popycha je ku temu, by wstydzić się samego siebie, samego faktu swojego istnienia, ku temu, by „zejść z oczu”, ukryć się w nieświadomości, a objawić się w chorobie lub w pijaństwie, lub w nagłych wybuchach namiętności.
http://wiara.daiguo.com/doc/Modlitwa_i_przezywanie_pl.pdf

Молитва и переживание (11)

5. Типы соединения переживания и молитвы (продолжение)

“Параллель”.

После замечания старухи сочетание молитвы и переживания приобретает форму, которую можно назвать “параллелью”.Одно дело – твоя низменная, обыденная, греховная жизнь и связанные с нею переживания, и совсем другое – святая молитва. Она должна быть чиста от всех этих обыденных, житейских мелочей, от всего душевного, земного и, потому, грязного. Этому отношению к молитве не откажешь в благонамеренности, своеобразном смирении и аскетизме. Но такая молитва, как священник из притчи о добром самаритянине, постарается пройти мимо израненной, скверного вида жизни, боясь и самой испачкаться, оскверниться, и, в своей фарисейской чистоте, она постоянно предает жизнь, бросает ее, оставляет на произвол судьбы.

Нельзя, впрочем, полностью осудить такую молитву, потому что в ней есть, пусть и духовно искривленный, но все же порыв к Богу, к чистоте, к праведности, и такая молитва может иногда принести свой плод. Но велика ее опасность, ибо, успокаивая совесть благочестивостью, она оставляет переживание беспомощным и подталкивает его к тому, чтобы стыдиться самого себя, самого факта своего существования, к тому, чтобы уйти с глаз долой, скрыться в бессознательном и проявляться то в болезни, то в пьянстве, то в неожиданных взрывах страстей. (Продолжение следует)

http://hpsy.ru/public/x3126.htm

Modlitwa i przeżywanie (10)

5. Rodzaje połączeń przeżywania z modlitwą.

I przeżywanie, i modlitwa są skomplikowanymi czynnościami, które mogą być w wielorakich relacjach ze sobą. Postarajmy się przynajmniej z grubsza, za pomocą metafor, wskazać na niektóre rodzaje połączeń przeżywania i modlitwy.

„Tuż przy ziemi”

Bohaterka jednego filmu, chłopka, klęczy wieczorem przed ikonami i modli się żarliwie za młodziutką córką: „Popatrz – przyzwoici faceci powyjeżdżali albo się ożenili, pozostali sami pijacy. I co teraz jej pozostaje? Nie jest dobrze tak, nie jest sprawiedliwie” – upomina ona Boga.
Jej modlitwę przerywa starucha, co obudziła się na piecu. Ona odsuwa zasłonę i mówi do córki: „Co ty z Bogiem, jak z brygadzistą rozmawiasz? Ty się módl, modlić się trzeba.”
Chłopka się żegna i zaczyna trajkotać: „Godnym jest zaprawdę błogosławić Cię…”, - tak, jakby zostawiła na boku swoje „niepobożne” zmartwienia.

Początkowy wzór modlitwy, która wywołała oburzenie pobożnej staruchy, można umownie nazwać „Tuż przy ziemi”, dlatego że połączenie przeżywania i modlitwy jest takie, że modlitwa jakby ściele się po ziemi. I chociaż ta modlitwa urzeka widza bezpośredniością, gorącym uczuciem troski o los bliskiej osoby, ale w tym przypadku przeżywanie podporządkowuje sobie modlitwę, swojej logice, rytmowi i celom. Starucha przerywając modlitwę córki, nie była w stanie docenić to wartościowe, co w niej było – osobiste, bezpośrednie, szczere zwracanie się do Boga, ale ziarno prawdy w jej uwagach było.
Takie połączenie modlitwy i przeżywania jest niebezpieczne z tego względu, że modlitwa zbyt patrzy sobie pod nogi i, ostatecznie, może zostać sprowadzona do słów lub nawet gestów, których używa się jakby odruchowo (zawołania „O, Jezu!”, „O Rany!”, wznoszenie oczu do góry itp.), a które nie wpływają na proces przeżywania.

Jednak i w tym przypadku nie można całkowicie negować wartości takiej zredukowanej modlitwy, ponieważ taka nieświadoma, niekontrolowana, niewzniosła modlitwa pozostaje nadał przywoływaniem Boga, a zatem jako rzeczywistość duchowa może znacząco wpłynąć na przeżywanie oraz na życie (por. Флоренский П.А., Из богословского наследия. - Богословские труды. Сб. XYII. – М., 1977, s.191-192) (cdn)

http://wiara.daiguo.com/doc/Modlitwa_i_przezywanie_pl.pdf

Молитва и переживание (10)

5. Типы соединения переживания и молитвы

И переживание, и молитва являются сложными деятельностями, которые могут находиться в многообразных отношениях между собой. Попытаемся хотя бы приблизительно, с помощью метафор, наметить некоторые типы сочетаний между переживанием и молитвой.

“Поземка”.

Героиня одного художественного фильма, крепкая деревенская баба, стоит вечером на коленях перед иконами и горячо молится о молоденькой дочке: “Смотри – хорошие мужики кто разъехался, а кто женился, остались одни пьяницы. И что ж ей одной теперь пропадать? Нехорошо это, неправильно”, – усовещивает она Бога.
Молитву прерывает спящая на печи старуха. Она отдергивает ситцевый полог и выговаривает дочери: “Что ты с Богом как с бригадиром разговариваешь?! Ты молись, молиться надо!”.
Молитвенница спохватывается, осеняет себя крестным знамением и привычной скороговоркой начинает читать “Достойно есть...”, как бы отложив в сторону свои “неблагоговейные” волнения и тревоги.

Первоначальный образ молитвы, возмутивший благочестивую старуху, можно условно назвать “поземка”, так как сочетание переживания и молитвы здесь такое, что молитва как бы стелется по земле. Хотя эта молитва очаровывает зрителя непосредственностью, живым горячим чувством заботы о несчастной судьбе близкого человека, но в данном случае переживание порабощает молитву, подчиняет ее своей логике, ритму и задачам. Старуха, оборвавшая молитву дочери, не смогла оценить то драгоценное, что в ней было – личный, непосредственный, искренний характер отношений с Богом, но крупица истины и в замечании матери была.
Такое сочетание молитвы и переживания опасно тем, что молитва слишком смотрит себе под ноги, и, в конце концов, может редуцироваться вплоть до речевых или даже двигательных автоматизмов, до мимолетных вкраплений в обычное переживание (вздохи “О Господи!”, возведение глаз вверх и т.п.), ничего существенно не меняющих в процессе переживания.

Впрочем, и в этом случае нельзя полностью отрицать значения подобной редуцированной молитвы, ибо даже такая, бессознательная, непроизвольная и бескрылая молитва все же остается призыванием Бога и потому в порядке духовной объективности может существенно повлиять на переживание и на жизнь (см. Флоренский П.А., Из богословского наследия. - Богословские труды. Сб. XYII. – М.,1977, с.191-192).

(Продолжение следует)
http://hpsy.ru/public/x3126.htm

Modlitwa i przeżywanie (9)

Adresowanie przeżywania.

Obserwacje w dziedzinie psychologii dziecięcej, psychopatologii, psychoterapii wyraźnie pokazują, że każde przeżywanie człowieka ma immanentnego odbiorcę. Przypomnijmy choćby klasyczną obserwację K.Czukowskiego:
- Ależ, Niura, już przestań, nie płacz!
- Ja nie tobie płaczę, tylko cioci…

Przeżywanie może zabłądzić, pomylić adres, a to prowadzi do bolesnych zafałszowań, tak uczuć, jak i relacji międzyludzkich. Wystarczy przypomnieć zjawiska mechanizmów przeniesienia w psychoterapii lub egzaltowanej pobożności w środowisku parafialnym.

Od tego, do kogo jest adresowane przeżywanie oraz od tego, czy adresowanie jest ujawnione, czy ukryte, określone lub nieokreślone, w znacznym stopniu zależy przebieg procesu przeżywania, jego charakter i rodzaj.

Pierwszoklasista ma ranę na kolanie, która bardzo go boli, ale w obecności współczującej babci on będzie przeżywać ten ból nie tak, jak w obecności starszego brata, który przyszedł na przepustkę z wojska.

Modlitewne adresowanie uczucia natychmiast zaczyna zmieniać proces jego przeżywania. W cierpieniu samotności i opuszczenia wypowiada człowiek: „Ojcze…” i dodaje „nasz…”, - słowa te znoszą samotność i opuszczenie. Bezbronny woła: „Najświętsza Władczyni moja, Bogurodzico!”, w beznadziejności:„Całą nadzieję w Tobie pokładam, Matko Boża”, - i już same te modlitewne wezwania zaczynają prace uzdrawiania na poziomie psychologicznym. Na szczycie takiego modlitewnego wyrażenia przeżywania, jeżeli człowiek potrafi w pełni zaadresować przeżywanie do Boga lub świętych, przeżywanie się przeobraża, zmienia się cała jego wewnętrzna logika: „logikę zaspokojenia” zastępuje „logika odzyskania pełni istnienia”.

Zgodnie z „logiką zaspokojenia” wydarzenia mogą ewoluować w taki sposób: Utraciłem coś ważnego w moim życiu, próbowałem o własnych siłach przywrócić to, co zostało utracone, upewniłem się, że jest to niemożliwe, starałem się jakoś przetrwać, ale musiałem się pogodzić z tym, że to też nie jest możliwe, że sam nie jestem w stanie nic zrobić, a wtedy zacząłem w modlitwie wzywać pomocy w mojej beznadziejnej nadziei, że jakimś cudem wszystko się ułoży, a ja otrzymam pocieszenie i stanę się na nowo sobą, znów zacznę żyć własnym życiem, bo bez tego, co straciłem, sobą nie jestem, i moje życie życiem nie jest. O niczym innym nie potrafię myśleć. I nagle… Wszystko się zmienia. Skąd mógłbym wiedzieć, ja, który gotów byłem umrzeć, że tuż po drugiej stronie mojego rozpaczliwego modlitewnego wołania, ogarnie mnie taka zbawienna, życiodajna obecność, że w jednej chwili zmieni się sama wewnętrzna logika moich uczuć i myśli, więcej sama podstawa mojego istnienia. Wyczuwam wyraźnie, że tylko tutaj, tylko w tej obecności, ja tak naprawdę istnieję w pełni, i tylko w niej i razem z nią odzyskuję pełnię istnienia, pełnię życia i pełnię sensu. I wtedy zaczyna się ujawniać, że zagrożenie, przed którym uciekałem i prosiłem o schronienie, pragnienie, w którym prosiłem o wodę, krzywda, w której błagałem o sprawiedliwość, kłótnia, w której prosiłem o pokój, że to wszystko – i wodę, i schronienie, i sprawiedliwość, i pokój, chociaż są istotnie konieczne – są tylko zapowiedziami, tylko powodami, tylko zwiastunami spotkania. Wszystkie te dobra, i to w obfitości, zostaną mi dane, ale są one pojedynczymi przejawami tego najważniejszego, co mnie czeka – odzyskania pełni istnienia.

Właśnie odzyskanie pełni istnienia i jest najważniejszym przeobrażeniem przeżywania wskutek jego modlitewnego zaadresowania.
http://wiara.daiguo.com/doc/Modlitwa_i_przezywanie_pl.pdf

Молитва и переживание (9)

Адресованность переживания.

Наблюдения в области детской психологии, психопатологии, психотерапии убедительно показывают, что всякое человеческое переживание имеет имманентного адресата. Вспомним классическое наблюдение К.Чуковского:
– Ну, Нюра, довольно, не плачь!
– Я плачу не тебе, а тете Симе.

Переживание может заблудиться, перепутать адрес, и это ведет к болезненным искажениям и самих чувств, и человеческих отношений. Достаточно вспомнить феномены переноса в психотерапии или экзальтированного “мироносничества” в приходской жизни.

От того, кому адресовано переживание и является ли сама адресованность явной или скрытой, определенной или неопределенной, существенно зависит процесс переживания, его характер и жанр.

Первоклассник разбил в кровь коленку, ему очень больно, но в присутствии жалостливой бабушки он будет переживать эту боль совсем не так, как в присутствии старшего брата, приехавшего в отпуск из армии.

Молитвенная адресация чувства сразу же начинает менять процесс его переживания. Из одиночества и брошенности произносит человек “Отче…” и добавляет “наш…”, слова, отменяющие одиночество и брошенность, из беззащитности он вызывает “Царице моя, преблагая”, из безнадежности – “надеждо моя, Богородице” и сами эти молитвенные обращения начинают уже и на психологическом уровне целительную работу. На вершине же этого молитвенного выражения переживания, если человеку в полноте удается адресовать переживание к Богу или святым, с переживанием случается метаморфоза, меняющая всю его внутреннюю логику, “логика удовлетворения” сменяется “логикой восполнения в бытии”.

Согласно “логике удовлетворения” события могли развиваться так: я лишился чего-то важного в моей жизни, старался своими силами вернуть утраченное, убедился, что это невозможно, пытался как-то пережить ситуацию, но пришлось смириться с тем, что и это невозможно, что сам я ничего не могу сделать, и тогда стал в молитве взывать о помощи в безнадежной надежде, что каким-то чудом все устроится, и я получу утешение и снова стану собой, заживу своей жизнью, ибо без утраченного я сам не свой, и жизнь моя – не жизнь. Ни о чем другом я помыслить не могу. И вдруг... Все меняется. Откуда мне, готовому к смерти, было знать, что тут же, сразу по ту сторону моего молитвенного отчаянного крика, на меня дохнет такое благодатное, такое животворящее дыхание, что в одно мгновение изменится сама глубинная логика моих чувств и мыслей, более того, сама основа моего существования. Уже ясно ощутимо, что только здесь, только с этим дыханием я, собственно, и существую в подлинном смысле слова, только в нем и вместе с ним я и обретаю полноту бытия, полноту жизни и полноту смысла. И тогда-то начинает открываться, что опасность, от которой я бежал и просил убежища, жажда, в которой я просил воды, обида, в которой просил справедливости, ссора, в которой просил мира, что все это – и вода, и убежище, и справедливость, и мир, при всей их неотменимой существенности – лишь предвестники, лишь поводы, лишь глашатаи встречи. Все это и с избытком будет дано мне, но это все частные проявления того главного, что меня ожидает – восполнения в бытии.

Это-то восполнение в бытии и является главным преображением переживания при его молитвенной адресации. (Продолжение следует.)
http://hpsy.ru/public/x3126.htm